Humor skłaniający do refleksji – 3 instalacje artystyczne sztuki współczesnej

Humor, będący fenomenem znanym przede wszystkim z życia codziennego, to element często obecny w sztuce współczesnej. Zdolność przedstawienia danego zagadnienia w dziele sztuki w zabawny sposób nie czyni jednak z artystów komików, lecz raczej kreatywnych, wnikliwych obserwatorów rzeczywistości lub filozofujących nonkonformistów. Dzieła wpisujące się w interpretacje „z przymrużeniem oka”, często pod swoją pozorną warstwą błahego komizmu kryją egzystencjalne refleksje ich twórców i twórczyń.

Czy „śmieszna” sztuka może być jednocześnie poważna?

Poczucie humoru, choć zależy oczywiście od naszych indywidualnych przekonań i wrażliwości, może sprawić, że znajdziemy z innymi nić porozumienia, bazowaną na wspólnych odczuciach. Refleksje pojedynczych odbiorców na temat dzieła sztuki, w zależności od interpretacji, popierają lub negują założenia artysty lub artystki, kształtując całokształt opinii publicznej, stanowiącej pewnego rodzaju wyrocznię. 

Dzieła satyryczne czy prześmiewcze bywają również kontrowersyjne, wzbudzając wachlarz odmiennych emocji u zwolenników i przeciwników „humorystycznej” sztuki. Wielu uznaje je za niegodne miana sztuki, jako że wychodzą poza sferę powagi i wzniosłości, śmiało łamiąc konwencje. Nie oznacza to jednak, że dowcip zawarty w dziele sztuki pozbawia je istotnego znaczenia, wręcz przeciwnie – żart pozwala często na wydobycie nowych znaczeń lub przeformułowanie wartości i poglądów. Poniżej prezentujemy trzy instalacje sztuki współczesnej, które choć pozornie błahe, niosą za sobą ważne przesłanie.

(1) "Pastry Case" (1961) – Claes Oldenburg

Instalacja Oldenburga to przykład pop-artowej rzeźby. Sztuczne modele dań charakterystycznych dla amerykańskiej kultury fast foodów nieapetycznie prezentują się w szklanej witrynie. Komizm dzieła wynika z nienaturalnej skali jedzenia oraz materiałów zastosowanych do stworzenia instalacji. Całość jest tandetna, co burzy artystyczne konwencje. Artysta w zabawny sposób komentuje zagadnienie produkcji masowej oraz konsumpcjonizmu lat 60. w USA. Zachęca do refleksji nad różnicą między kulturą masową, a wysoką, prześmiewczo odnosząc się do własnych doświadczeń, w których dostrzega paradoksy kultury.

(2) "Pauline Bunny" (1997) – Sarah Lucas

Miękka, bezgłowa rzeźba o fallicznych kształtach, wykonana z wypchanych rajstop to reprezentacja „Buny Girl” autorstwa brytyjskiej artystki konceptualnej. Lucas w satyryczny sposób komentuje seksualizację i fetyszyzację kobiecego ciała. Zaprasza odbiorcę do artystycznej gry pełnej dwuznacznych symboli, która bawi formą i uczy treścią. Artystka wykorzystuje swój bezpruderyjny humor, aby bezpośrednio, za pomocą bodźców wizualnych skrytykować stereotypy oraz skojarzenia płciowe obecne w społeczeństwie. 

(3) Bidibidobidiboo (1996) – Maurizio Cattelan

Polscy odbiorcy kojarzą Catellana głównie przez skandal, który wywołała jego „Dziewiąta godzina” z 1999 roku. Na arenie międzynarodowej, włoski artysta znany jest ze swoich szokujących prac, w których wyśmiewa sztuczność i powagę rzeczywistości, tworząc graniczące z absurdem instalacje. W „Bidibidobidiboo” Catellan w miniaturowej przestrzeni z codziennego życia umieszcza wypchaną wiewiórkę, sugerując, że zwierzę właśnie popełniło samobójstwo. Antropomorficzna scena może bawić swoim surrealizmem, jednocześnie jednak zawiera w sobie głębokie refleksje na temat moralności oraz istoty życia.