2024-04-25
Czy sztuka sakralna to obecnie przeżytek? Dla wielu odpowiedź na to pytanie jest zdecydowanie twierdząca. Co prawda, dzieła podejmujące tematy religijne nieustannie powstają, jednak dziś mają zupełnie inną i nowoczesną formę, a dodatkowo samemu przedstawieniu często towarzyszy ujęcie problemu społecznego lub wyznaniowego. Współcześni artyści odchodzą od tworzenia obiektów mających wspomóc w modlitwie na rzecz sztuki umożliwiającej krytyczne spojrzenie na aktualnie problematyczne kwestie religijne. Działanie to jest dekonstrukcją kanonu reprezentacji postaci i scen biblijnych, który europejscy mistrzowie klarowali przez wieki. Aktualnie na rynku sztuki odnajdziemy zarówno prace nowatorsko przedstawiające temat wiary, jak i tradycyjne ikony sakralne o starodawnym charakterze. Konwencjonalne portrety świętych i klasyczne kadry ze scen ewangelicznych mają silne powiązanie z wieloletnią, historyczną ewolucją sposobu ukazywania motywów religijnych. Jedną z tych metod jest pisanie ikon, czyli tworzenie wizerunków figur sakralnych w specyficznym stylu i technice.
Ikona w tradycji wschodniochrześcijańskiej, a szczególnie w Kościele prawosławnym, to obraz pełniący funkcję sakralną, który przedstawia postać świętego, scenę biblijną lub wydarzenie związane z chrześcijaństwem. Dokładny początek powstawania ikon nie jest znany. Niektórzy datują ich debiut na czasy apostolskie, wierząc, że pierwszym autorem takich wizerunków był Łukasz Ewangelista. Zgodnie z tą teorią Rogier van der Weyden namalował słynny obraz „Św. Łukasz malujący Madonnę” (1532 r.), na którym apostoł uwiecznia Matkę Boską z Dzieciątkiem, tym samym kreując pierwszą ikonę. Historyczne potwierdzenie znalazł fakt, że w IV wieku istniały już przedstawienia świętych chrześcijańskich w tym typie, natomiast najstarsza zachowana ikona pochodzi z VI wieku. Malarstwo ikonowe rozwijało się w Bizancjum oraz na terenach objętych wpływami tej kultury (Rosja, Grecja, Serbia, Bałkany). Estetycznej genezy ikon możemy doszukiwać się w grobowych portretach fajumskich (datowanych między I a IV wiekiem n.e.) lub we wczesnochrześcijańskim malarstwie katakumbowym. Obok wzrastającej popularności ikon rozwijał się ikonoklazm, czyli ruch obrazoburczy zdeterminowany na ogólne zakazanie portretowania i uwieczniania postaci sakralnych, by zapobiec czczeniu i modleniu się do podobizn. Mimo długich i głośnych sprzeciwów odnośnie tworzenia przedstawień religijnych ikony wciąż powstawały, kreując kanon sposobu portretowania konkretnych figur świętych. Malarstwo ikonowe pozostaje jednym z najważniejszych świadectw i dziedzictw artystycznych wczesnego średniowiecza, które ukształtowało późniejsze formy reprezentacji tematów sakralnych.
Ikony powstają przede wszystkim na drewnianym podłożu. Niegdyś malowano je w technice enkaustycznej, następnie temperą, a dziś – w bardzo różne sposoby. Nowsze prace mogą być ozdobione złotem lub srebrem, które dodają dekoracyjności i szlachetności ukazanym świętym. Zgodnie z wierzeniami chrześcijańskimi, artysta podejmujący się namalowania ikony działa pod natchnieniem boskim, które kieruje nim w trakcie tworzenia wizerunku. Malarz staje się pośrednikiem między sferą sacrum i profanum, a ostateczny efekt jego dzieła jest zasługą duchowego olśnienia. Przedstawiana scena lub postać powinna być łatwo rozpoznawalna przez odbiorcę, dlatego wypracowane przez lata sposoby ukazywania konkretnych świętych i ich atrybuty nieustannie towarzyszą ikonom. Głównym celem wizerunku ma być wspomaganie indywidualnej modlitwy poprzez zobrazowanie sceny lub figury religijnej, co możliwe jest jedynie poprzez umieszczenie w malowidle symbolicznych elementów charakteryzujących i identyfikujących wybrany moment czy osobę. Mimo pierwotnych sakralnych założeń ikon pozostają one w kategorii dzieł sztuki i mogą być obiektami interesującymi kolekcjonerów.
Ikony krążące po współczesnym rynku sztuki raczej nie pochodzą ze średniowiecza. Są to dzieła późniejsze, często z XVIII, XIX i XX wieku, mniej naznaczone historyczną, doniosłą tradycją pisania ikon, a bardziej odtwarzające wypracowany i opisany kanon przedstawiania tematyki religijnej. W ofercie Artbidy znajdziecie między innymi ikonę Chrystusa Pantokratora, która kultywuje jeden z najpopularniejszych sposobów przedstawiania Jezusa jako wszechwładcy i sędziego Wszechświata, a także ikonę Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1889 roku, ukazującą parę w typie zwanym ikonograficznie Eleusa, w którym przytuleni Maryja i Dzieciątko stykają się policzkami. Zapraszamy do zapoznania się z innymi ikonami dostępnymi w Artbidy i radzimy szczególnie zwrócić uwagę na ich wyjątkowo dekoracyjne, złote i srebrne okładziny.
