2024-04-23
Macierzyństwo to motyw pojawiający się w sztuce od dawna, jednak znany wszystkim archetyp Maryi Dziewicy z dzieciątkiem nie jest jedynym przedstawieniem tego tematu. Sztuka jest pełna prac autorstwa artystek-matek, które bywają osobistym rodzicielskim manifestem, opowieścią o pozytywnych i negatywnych aspektach tego doświadczenia, a także o różnych wyobrażeniach na jego temat, czasem traktujących rolę matki bardziej metaforycznie. Z okazji Dnia Matki 2022 przyglądamy się jak artystki sztuki współczesnej i najnowszej kształtują nasz sposób postrzegania macierzyństwa.
Artystki decydujące się na macierzyństwo lub matki tworzące sztukę to osoby najczęściej przyjmujące podwójną tożsamość i podwójną rolę. W sztuce najnowszej przedstawienia tego zagadnienia zazwyczaj skupiają się na indywidualnej perspektywie. Coraz częściej podkreśla się również złożoność macierzyństwa, nie idealizując szeregu zagadnień, które się z nim wiążą. Artystyczne uchwycenie macierzyństwa takiego jakim jest, ze zdarzającymi się dolegliwościami (po)ciążowymi, ciężkim porodem, połogiem, depresją poporodową czy problemami z postrzeganiem własnej cielesności, wydaje się kolejnym, niezwykle ważnym krokiem wiodącym ku demitologizacji matczynego doświadczenia, społecznie i kulturowo będącego najczęściej gloryfikowanym tematem tabu.
Intymne portrety macierzyństwa odnajdziemy m.in. w twórczości Cecile Walton i Alice Neel (1967). Na obrazie „Romance” (1920) Walton widzimy domową scenerię, w której matka obejmuje swoje nowonarodzone dziecko. Tytuł ironicznie komentuje tendencję do afirmujących przedstawień tego typu, przeważającą w sztuce. Obraz przepełniony jest niespokojną atmosferą, sugerującą bardziej niepewne niż euforyczne podejście do macierzyństwa. Podobne emocje towarzyszą powstałemu 47 lat później niż „Romance” płótnie Alice Neel o tytule „Nancy and Olivia”. Autoportret przedstawia zmęczoną, lecz stale czujną artystkę-matkę, która próbuje odnaleźć się w nowej, zaskakującej swoją specyfiką roli.
Dziełem wychodzącym poza społecznie akceptowalne przedstawienia macierzyństwa, tym razem związanym z karmieniem piersią, jest również ilustracja „Army Moms” (tłum. „Wojskowe mamy”) Laury Breiling, na której ubrane w kojarzone z żołnierzami moro stroje kobiety korzystają w swoim towarzystwie swobodnie z laktatorów. Praca wydobywa naturalny charakter tych czynności – zarówno bezpośredniego karmienia piersią, jak i odciągania pokarmu przez urządzenie, które nie powinny być komentowane i oceniane przez innych, podobnie jak sama decyzja o karmieniu dziecka mlekiem matki.
Inne ciekawe i równie istotne podejście do tematu macierzyństwa widzimy w pracy „Woman with Dead Child” (1903). Obraz Käthe Kollwitz opowiada o żałobie po stracie dziecka. To oddanie głosu tym, które w wyniku różnych sytuacji straciły swoje potomstwo, nie wyzbywając się jednocześnie poczucia bycia w roli matki, które może towarzyszyć osobie do końca życia mimo niemożności zaangażowania się w tę rolę.
„Birth altar” (2020-21) autorstwa Clarity Haynes to instalacja, która do tematu macierzyństwa podchodzi nieco inaczej niż prace przedstawione w artykule wcześniej. Haynes nie celebruje w niej własnego doświadczenia jako matki, lecz patrzy na nie z perspektywy dziecka, podziwiając ciała zdolne do wydania na świat nowej istoty oraz oddając hołd swoim artystycznym matkom – artystkom, których twórczością się inspiruje. Macierzyństwo w „Ołtarzu narodzin” mówi więc również o matczynym przewodnictwie oraz o symbolicznych narodzinach swojej artystycznej tożsamości. Podobne podejście reprezentuje performans Celeidy Tostes o tytule „Passage” (1979), w którym brazylijska artystka rodzi sama siebie, przejmując niejako rolę nieobecnej w jej życiu matki.