2023-02-01
,,[…] i godnego pochwały dodatku w postaci kolistego wieńca kaplic, dzięki którym cały kościół jaśnieje cudownym i nieustannym światłem przenajświętszych okien, przenikającym wewnętrzne piękno’’ – tak francuski opat Suger opisywał w XII wieku piękno i funkcję nowopowstałej wtedy architektury. Nie wiedział jeszcze, że będzie ona nazywana gotykiem. Kim był opat Suger i co trzeba wiedzieć o architekturze gotyckiej?
Gotyk objawiał się we wszystkich znanych w średniowieczu sztukach: architekturze, rzeźbie, malarstwie. Jednak to architektura robi na współczesnym widzu największe wrażenie, przede wszystkim skalą i unikalnością. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że architektura gotycka powstała z połączenia burgundzkiego łuku ostrego i normandzkich sklepień romańskich. To właśnie łuk ostry i sklepienia krzyżowo-żebrowe leżą u podstaw przełomu architektonicznego, zapoczątkowanego budową chóru bazyliki Saint-Denis w Paryżu, konsekrowanego w 1144 roku. Co ważne, architekt pracujący przy paryskiej realizacji zastosował system przypór, który przenosił ciężar sklepień na siebie. Przypory pozwoliły także na zastosowanie dużo większych otworów okiennych, które można było przeszklić znacznie większymi połaciami witraży.
Dzięki powiększeniu otworów okiennych kościół gotycki stał się bardziej rozświetlony i to właśnie tym aspektem zachwycał się opat Suger w cytacie na początku artykułu. Sprawował on pieczę nad budową chóru bazyliki Saint-Denis, opisywał także skarby znajdujące się w świątyni i samą rozbudowę. Co ciekawe, został przedstawiony na jednym z witraży w kościele. Do historii przeszedł jako jeden z czołowych historyków swoich czasów, który m.in. zajmował się Ludwikiem VII.
Integralną częścią architektury gotyckiej oprócz łuku ostrego, sklepień krzyżowo-żebrowych i przypór jest też maswerk, wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia gotyckiego okna. Na podstawie jego faz rozwoju historycy architektury periodyzują architekturę gotycką. Wśród faz rozwojowych wymienia się gotyk wczesny (lata ok. 1150-1240), gotyk dojrzały (ok. 1240-1350) oraz gotyk płomienisty (1350-1500).
Witraż (umieszczony w maswerku) ukazywał najczęściej fragmenty historii biblijnych. Artyści często planowali w oknach skomplikowane programy treściowe. Przykładowo w katedrze w Chartres, witraże ,,dolne’’, były niczym księga – zaczynająca się od nawy północnej Genesis i kończąca się na południowej nawie bocznej z wizerunkiem św. Jana, który napisał apokalipsę. Poza kompozycjami ze świętymi czy scenami z Biblii zachowały się kwatery z przedstawieniami fundatorów, czy z herbami, a nawet ze scenkami z życia codziennego.