2024-11-19
Polska grafika artystyczna ma bogate dziedzictwo i wyjątkową różnorodność technik, od drzeworytu po akwafortę. Zgodnie z definicją Stanisława Stopczyka, grafika artystyczna to „dzieło powstałe przez odbijanie kompozycji z przygotowanej płyty”, co pozwala na tworzenie serii egzemplarzy. Przeciętna liczba odbitek to około 56 egzemplarzy, z czego 50 jest przeznaczonych na sprzedaż, a pozostałe 6, oznaczone jako épreuve d’artiste, pozostają w posiadaniu artysty, stanowiąc pamiątki lub próbne odbitki.
Ze względu na bogactwo technik graficznych w polskiej sztuce używa się szczegółowych nazw odnoszących się do techniki, np. akwaforta, akwatinta, linoryt, suchoryt. Równie ważny jest wybór materiału, jak drzeworyt, miedzioryt, staloryt czy litografia. Do tej kategorii zaliczają się również prace łączące rysunek z grafiką, takie jak monotypia czy mezzotinta, a także cliché-verre, łączący fotografię i grafikę.
Polska grafika artystyczna zaczęła rozwijać się w XIX wieku, szczególnie dzięki Janowi Feliksowi Piwarskiemu, który miał wpływ na rozwój polskiej litografii. W latach 30. XIX wieku Piwarski, wybitny polski artysta, przyczynił się do popularyzacji tej techniki, która szybko znalazła swoje miejsce na rynku sztuki w Polsce. Lata 60. XIX wieku przyniosły dalszy rozwój, zwłaszcza techniki drzeworytu, w czym zasłużył się polski drzeworytnik Wincenty Smołkowski.
Lata 70. XIX wieku to czas, gdy polska grafika zdobywała uznanie za granicą. Staloryty Antoniego Oleszczyńskiego i akwatinty Jana Lewickiego zyskały międzynarodowe uznanie, umacniając polską grafikę artystyczną na scenie europejskiej. Techniki te, wymagające precyzji i cierpliwości, stały się istotnym elementem ówczesnej sztuki polskiej.
Przełom XIX i XX wieku to czas narodzin tzw. grafiki interpretacyjnej w Polsce. Była to forma prezentacji sztuki, która przenosiła dzieła malarskie do świata biało-czarnej grafiki artystycznej, a jej celem było ukazanie emocji i perspektywy twórcy. Feliks Jasiński, Ignacy Fałat oraz Antoni Kamiński to artyści, którzy przyczynili się do rozwoju tej formy, wyróżniając się oryginalnością oraz umiejętnością transformacji obrazów mistrzów malarstwa na graficzne dzieła sztuki. Jasiński tworzył melancholijne pejzaże technikami akwatinty, akwaforty oraz drzeworytu, ukazując złożone krajobrazy, które silnie przemawiały do widzów.
Na początku XX wieku polscy artyści, tacy jak Józef Pankiewicz i Konstanty Brandel, wprowadzili nową jakość do polskiej grafiki, eksperymentując z akwafortą i suchorytem. W szczególności Pankiewicz był mistrzem suchej igły i akwafortu, tworząc dzieła pełne subtelności i precyzyjnych detali. Konstanty Brandel wzbogacił polską grafikę artystyczną o tajemnicze motywy architektoniczne, przepełnione symboliką i głębią.
Jednak prawdziwe mistrzostwo osiągnął Leon Wyczółkowski, wybitny polski litograf, który wyniósł technikę litografii na nowy poziom. Jego eksperymenty z akwafortą, akwatintą i fluorofortą przyniosły mu sławę i zapisały jego imię w historii polskiej grafiki artystycznej. Według Stopczyka „w twórczości Leona Wyczółkowskiego technika litograficzna osiągnęła wyżyny”, co czyni go jednym z najważniejszych polskich artystów w historii tej techniki.
Polska sztuka plakatu wyrosła z tradycji litograficznej, a pierwsze polskie plakaty były dziełem wybitnych malarzy, do których należeli Józef Mehoffer, Wojciech Weiss i Teodor Axentowicz. Inspirując się różnorodnymi nurtami, od ekspresjonizmu po kubizm i symbolizm, polscy artyści stworzyli wyjątkowy styl. Wyraziste, ekspresyjne plakaty Tytusa Czyżewskiego przyciągały uwagę swoją dynamiką i nowatorskimi rozwiązaniami.
Inni twórcy, tacy jak Edmund Bartłomiejczyk, Tadeusz Gronowski i Tadeusz Trepkowski, preferowali prostszą, bardziej minimalistyczną formę, która idealnie wpisała się w modernistyczne trendy lat 20. i 30. XX wieku. To dzięki ich pracy polski plakat zyskał międzynarodowe uznanie i stał się jednym z najsilniejszych nurtów w polskiej grafice artystycznej.
W XX wieku drzeworyt artystyczny stał się jednym z najważniejszych elementów polskiej grafiki, głównie dzięki działalności Władysława Skoczylasa. Skoczylas, twórca „Teki Zbójnickiej” i „Teki Podhalańskiej”, był także założycielem ugrupowania Ryt, które promowało polską grafikę artystyczną na arenie międzynarodowej. W grupie tej znaleźli się również wybitni polscy artyści, tacy jak Edmund Bartłomiejczyk i Władysław Wąsowicz, którzy czerpali inspiracje z rodzimej sztuki ludowej, łącząc ją z własnym, unikalnym stylem.
Jako nauczyciel, Skoczylas wykształcił nowe pokolenie polskich grafików. Jego uczniowie, tacy jak Stanisław Ostoja-Chrostowski, mistrz w dziedzinie exlibrisów, oraz Bogna Krasnodębska-Gardowska, kontynuowali jego styl, rozwijając technikę drzeworytu artystycznego i nadając jej nowe znaczenie.
Polska grafika artystyczna, ze swoim bogactwem technik, jest nadal źródłem inspiracji dla współczesnych twórców. Obecnie polscy artyści często sięgają po klasyczne techniki, takie jak akwaforta, drzeworyt czy litografia, przyczyniając się do ich odrodzenia i nadania im nowego, współczesnego wyrazu. Dziedzictwo polskiej grafiki, budowane przez wybitnych artystów, takich jak Wyczółkowski i Skoczylas, nie tylko inspiruje, ale również utrwala polską sztukę graficzną na scenie międzynarodowej.
Polska grafika artystyczna to nie tylko historia technik i narzędzi, ale także bogate dziedzictwo twórczości, które wciąż przyciąga miłośników sztuki i kolekcjonerów z całego świata.